Wanneer is de overheid aansprakelijk?
Op het gebied van overheidsaansprakelijkheid worden regelmatig uitspraken gepubliceerd over de vraag of de overheid nu wel of niet aansprakelijk is voor door derden geleden schade ten gevolge van overheidsoptreden.
Gemeente aansprakelijk bij vernietiging bestemmingsplan
De uitspraak van het Gerechtshof Den Haag d.d. 27 januari 2015 biedt hiervoor duidelijke aanknopingspunten.
Het Hof oordeelde dat een gemeente aansprakelijk en schadeplichtig is jegens een projectontwikkelaar, omdat de gemeenteraad onzorgvuldig heeft gehandeld bij de vaststelling van een bestemmingsplan. Dit leverde een toerekenbare tekortkoming op ten opzichte van datgene waartoe de gemeente zich op grond van de samenwerkingsovereenkomst met de projectontwikkelaar had verbonden.
In deze samenwerkingsovereenkomst had de gemeente zich ertoe verbonden om “zoveel mogelijk te bevorderen dat alle noodzakelijke wijzigingen van de vigerende bestemmingsplannen vastgesteld zullen worden”.
Vervolgens werd het bestemmingsplan door de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State vernietigd wegens een fout. De gemeente had niet na maar voor de vaststelling van het bestemmingsplan de milieurapporten moeten opstellen. Als de gemeente dat had gedaan dan had zij nog een passend bouwvoorschrift aan het bestemmingsplan kunnen verbinden en was het bestemmingsplan niet vernietigd.
Het feit dat de gemeente zich beriep op een inspanningsverplichting had geen zin. Het Hof oordeelde, dat “Ook de inspanningen, waartoe zij zich verbonden had, diende zij met de nodige zorgvuldigheid uit te voeren, hetgeen onder meer inhield dat zij eenvoudig te vermijden fouten niet zou maken.”
Dit betekent dat een overheid (gemeente, provincie) zeer zorgvuldig moet handelen. Ook het opnemen van een inspanningsverplichting of het verwijzen naar te nemen besluiten naar aanleiding van bijvoorbeeld te honoreren zienswijzen, die afwijken van de uitgangspunten van de overeenkomst, kan haar niet baten. Wanneer er sprake is van een eenvoudig te vermijden fout op basis waarvan een bestemmingsplan wordt vernietigd, kan dit lijden tot overheidsaansprakelijkheid.
Onrechtmatige weigering bouwvergunning en schadeplichtigheid gemeente
Interessant is ook de uitspraak van de Rechtbank Den Haag d.d. 29 april 2015 (ECLI:NL:RBDHA:2015:5298), waarin het gaat om de vraag of de gemeente schadeplichtig is wanneer ten onrechte een bouwvergunning wordt geweigerd.
Door de gemeente was te laat beslist omtrent een bouwaanvraag, wat erin resulteerde dat de bouwvergunning van rechtswege was verleend (artikel 46, eerste lid, aanhef en onder c en artikel 46, vijfde lid van de Woningwet).
Desalniettemin oordeelde de Rechtbank dat de gemeente niet schadeplichtig is, omdat niet werd voldaan aan de overige voorwaarden. Zo is niet bewezen dat er sprake is van causaal verband tussen de weigering van de bouwvergunning en de gestelde schade. De vordering werd afgewezen.
Gemeente aansprakelijk voor geleden schade, algemene beginselen van behoorlijk bestuur
Dat de gemeente aansprakelijk kan zijn wanneer zij de gemaakte afspraken niet nakomt, blijkt onder meer uit de uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden d.d. 3 december 2013 (ECLI:NL:GHARL:2013:9210). Door de gemeente was een intentieovereenkomst aangegaan met een aantal partijen. Daarin was onder meer de intentie vastgelegd tot het sluiten van een koopovereenkomst met de gemeente en het verlenen van planologische medewerking voor de vestiging van twee bouwmarkten. Een andere bouwmarkt (Bouwmarkt Epe) was buiten de overeenkomst gehouden. Het Hof oordeelde dat onverminderd de contractsvrijheid die een gemeente heeft, zij bij de uitoefening van haar bevoegdheden is gebonden aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Bovendien was er sprake van toezeggingen van de gemeente aan Bouwmarkt Epe. Het Hof wijst de vordering tot verklaring voor recht dat de gemeente jegens Bouwmarkt Epe onrechtmatig heeft gehandeld toe en veroordeelt de gemeente tot vergoeding van de als gevolg daarvan geleden en te lijden schade.